ÇADAYEV, Pyotr Yakovleviç (1794-1856)
Rus, felsefeci. Resmi Çarlık ideolojisine karşı yaptığı felsefi eleştirileriyle tanınmıştır.
Moskova’da soylu bir ailenin oğlu olarak doğdu. 26 Nisan 1856’da aynı yerde öldü. Moskova Üniversitesinde eğitim gördükten sonra Napoleon’a karşı savaşmak üzere okuldan ayrılıp orduya girdi. 1812-1814 arasında Napoleon’a karşı Orta Avrupa’da verilen savaşa katıldı. Rusya’ya döndükten sonra 1819’da gizli devrimci bir örgüt olan Refah Birliğine, 1821’de de Kuzey Birliği’ne üye oldu. 1821’de ordudan ayrıldı. 1823-1826 arasında Avrupa’yı dolaştı. 1827-1831 arasında Fransızca olarak Lettres philoso-phıques’ı (“Felsefe Mektupları”)yazdı.Mektuplardan ilkinin Rusça çevirisi 1836’da Teleskop dergisinde yayımlandı. Mektubu, eski Rus milli değerlerini yücelten ve Ruslar’m Batı uluslarından üstün olduğunu savunan otokrasi ve Yunan Ortodoks Hıristiyanlığina ilişkin resmi görüşe karşı olduğu için çarlık yönetimi yazıya büyük tepki gösterdi ve dergiyi kapattı. Çadayev’in akıl hastası olduğu ilan edildi ve bir yıl gözetim altında tutuldu. 1837’de L’Apologie d’un fon (“Bir Delinin Savunması”) adlı kitabını yazdı.
Çadayev’e göre tarih, bütün insani olayları yöneten tek bir ussal-ahlaki yasaya bağlı olarak ilerleyen bir süreçtir. Tarih düşüncelerin tarihidir ve Hıristiyanlık dışarıda bırakılarak anlaşılamaz; tarih, Hıristiyanlık düşüncesinin dışavurumudur. Gerçekliğin özü, bireyin düşüncesinde değil insanların kendilerini me-tafiziksel ve tarihsel olarak bütünleştirdikleri Tanrı ürünü “düşünceler okyanusu ”nda yatmaktadır.
Ancak tarihin birliği insanları manevi ve mantıksal yanlışlara sürükleyen bencillik tarafından bozulmaktadır. İnsanlık gerçekliğe ve kurtuluşa ancak bencilliği yenerek ulaşabilir. Tarihin ilerletilmesi için gerekli güç toplumsal bir varlık olan insanın doğasında bulunmaktadır. Yakınlık, aşk, sevgi insanların ruhsal özellikleridir. Toplum, insanların ruhsal güçlerini harekete geçirdiği gibi bunları korur ve geliştirir. Tarihi “ilahi akıl” yönetir, ama insan da manevi bir varlık olarak kendi faaliyetini bu “evrensel akıl”a bağımlı kılmakta özgür ve sorumludur.
Çadayev’e göre, Roma Katolikliği Hıristiyanlık’ ın evrensel biçimidir ve onun dışında uygarlık ve sürekli ilerleme mümkün değildir. Ruslar, Hıristiyan-lık’ı, bozulmuş Bizans kaynaklarından ödünç alarak daha baştan, kendi gelişmelerinin önünü tıkamışlardır. Çadayev, dünya uluslar topluluğuna katılmak için çaba göstermediğinden çarlık yönetimini bencillikle suçlamıştır. Rusya’nın geçmişini yücelten ve buna dayanarak diğer uluslardan üstün olduğunu savunan Slavcı görüşlere karşı çıkan Çadayev, Rus ulusunun uygar olmayan barbar bir ulus olduğunu da öne sürmüştür.
Çadayev, daha sonra yazdığı Bir Delinin Savunması adlı kitabında resmi ideolojiye karşı yaptığı eleştirileri yumuşatmış, ileride, “İlâhi takdir”le Rusya’ nın dünya tarihinde özel ve önemli bir konumu olabileceğini belirtmiştir. Ona göre, Rusya eksik bir kültüre sahip olduğu için Avrupa uluslarından daha az önyargılıdır ve Ruslar, eğer kapalılıklarını yenmek için ciddi bir çaba gösterirlerse, insanlığın ilerleyişinde etkin olabilirler.
Çadayev, insanın toplumla, toplumların birbirleriyle bütünleşmelerini savunan görüşleriyle Rusya’da evrensel anlamda bir felsefi düşüncenin oluşmasına katkıda bulunmuştur.
• YAPITLAR (başlıca): Lettres Philosophiques, 1827-1831, (“Felsefe Mektupları”); L’Apologie d’un fou, (ö.s.), 1862, (“Bir Delinin Savunması”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi