DUMEZİL, Georges (1898-1986) Fransız, antropolog. Karşılaştırmalı Hint-Avrupa mitolojisi konusunda çalışmalar yapmıştır.
1898’de Paris’te doğdu, 11 Ekim 1986’da aynı şehirde öldü. Louis-le-Graud lisesini bitirdikten sonra Ecole Normale Superieure’e (Yüksek Öğretmen Okulu) devam etti. 1917-1918 yıllarında orduda topçu subayı olarak görev yaptı. 1924’te Le festin d’immortalite: Etüde de mythologie comparee indo-europeenne (“Ölümsüzlük Şöleni: Karşılaştırmalı Hint-Avrupa Mitolojisi İncelemesi”) adlı teziyle Paris Universitesi’nde doktora derecesini aldı. 1948’de College de France’ta Hint-Avrupa uygarlığı dalında profesör olarak ders vermeye başladı ve bu görevini 1968’de emekli oluncaya kadar sürdürdü. 1978’de Fransız Akademisi’ne seçildi.
Dumezil 1930’larda yaptığı çalışmalar sonucunda bazı eski Hint-Avrupa topluluklarının üçlü bir toplumsal sınıf sistemincebelirlendikleriniortaya çıkardı. Bu sistem klasik dönemdeki, ya da daha sonraki Hint toplumunun üç Aryan kastına benzemekteydi. Dumezil bu görüşünü biçimlendirirken büyük ölçüde Durkheim sosyolojisinden etkilenmişti.
Dumezil 1938-1948 arasında yaptığı çalışmalarda, üçlü toplumsal yapıyla ilgili yeni bilgileri karşılaştırmalı dilbiliminin geleneksel teknikleriyle birleştirerek, bir Hint-Avrupa ideolojisi modeli geliştirmiştir. Böylece Dumezil, eski Hint-Avrupa topluluklarının toplumsal ve doğaüstü dünyalarını biçimlendiren anlamsal yapıyı kavramaya çalışmıştır. Dumezil’e göre bu ideoloji üç bölümden oluşur: Hukuksal ve dinsel egemenliğin korunması; yiğitlik gösterisi; refahın artırılması. Dumezil bu ilkelerden her birini, hem ideolojik ilkenin, hem de onun farklı toplumsal ve doğaüstü görünümlerini içeren işlevlerin temeli olarak ele alır. Örneğin ilkel Brahmanlık dönemi Hindis-tanı’nda ilk işlev olan egemenlik Brahman kastında ifadesini bulur. Bu kastın ifade edildiği toplumsal biçimlenmeler ise Mitra (hukuksal yön) ve Varuna’dır (dinsel yön), ikinci işlev olan yiğitlik gösterisi Kshat-riya kastında (askeri yönetici azınlık) ortaya çıkar. Bunun göstergesi ise savaş tanrısı Indra’dır. Refah ve zenginlikle ilgili olan üçüncü işlev toplumsal düzeyde, tarım ve hayvancılıkla uğraşan bir kast olan Vaishyas’la ifadesini bulur. Dinsel düzeyde ise bu işlev “Kutsal Atlılar”da olduğu kadar tanrıça Sarasva-ti’de cisimlenir.
Yapısalcı düşünceden etkilenen Dumezil ile Levi-Strauss’un görüşleri arasında benzerlikler olmakla beraber aralarında görüş farklılıkları da vardır. Levi-Strauss’tan farklı olarak Dumezil, tanımladığı üç parçalı anlamsal yapının insan zihninin evrensel bir niteliği olduğunu savunmaz. Ona göre söz konusu ideoloji sadece Hint-Avrupa uygarlıklarına özgüdür ve dolayısıyla zaman ve yer bakımından sınırlıdır.
Dumezil’in görüşleri yaygın kabul görmemiştir. Bazı görüşlere göre Dumezil’in üç parçalı sistemine dayanak olarak sunduğu veriler, farklı yorumlara da .olanak vermektedir. Bütün bunlara rağmen Dumezil’ in görüşleri karşılaştırmalı mitolojinin gelişmesine önemli katkıda bulunmuştur.
• YAPITLAR (başlıca): Le festin d’immortalite: Etüde de mythologie comparee indo-europeenne, 1924, (“Ölümsüzlük Şöleni: Karşılaştırmalı Hint-Avrupa Mitolojisi İncelemesi”); Ouranos-Varuna: Etüde de mythologie comparee indo-europeenne, 1934, (“Ouranos-Varuna: Karşılaştırmalı Hint-Avrupa Mitolojisi İncelemesi”); Mythes et dicux des Germains: Essai d’interpretation comparative, 1939, (“Cermenlerin Efsaneleri ve Tanrıları: Karşılaştırmalı Yorum Denemesi”); Mıtra-Varuna, 1940; Loki, 1948; L’hcritage indo-europeen â Rome, 1949, (“Roma’ daki Hint-Avrupalı Mirası”); Les dieux des Indo-Europeerıs, 1952, (“Hint-Avrupalılar’m Tanrıları”); Les dieux des Germains: Essai sur la formation de la religion scandinave, 1959, (“Cermenlerin Tanrıları: İskandinav Dininin Oluşumu Üzerine Deneme”); La religion Romaine archaique, 1966, (“Eski Roma Dini”); Mythe et epopee, 3 cilt, 1968-1973, (“Efsane ve Destan”).
• KAYNAKLAR: C.S.Littleton, The New Com’parative Mythology: An Anthropological Assessment of the Theori-es of Georges Dumezil, 1966.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi