CALLES, Plutarco Elias (1877-1945)
Meksikalı siyaset adamı. 1924-1928 arasında devlet başkanlığı yapmıştır.
25 Eylül 1877’de Sonora Eyaleti’nin Guaymas kentinde doğdu, 19 Kasım 1945’te Mexico City’de öldü. Yoksul bir ailenin çocuğuydu. Dört yaşında yetim kaldı ve okula ancak kısa bir süre için devam edebildi. Siyasete atılmadan önce, Guaymas ve Her-mosillo kentlerinde ilkokul öğretmenliği yaptı. 1910’da başlayan ayaklanma sırasında Madero güçlerine katıldı ve diktatör Diaz’ın 1911’de devrilmesine katkıda bulundu. 1913’te Madero’yu öldürerek işbaşına gelen Huerta’mn yönetimden uzaklaştırılmasında, Obregon ve Carranza’ya yardımcı oldu. Ardından Carranza’mn Pancho Villa’ya karşı yürüttüğü askeri sefere katılarak komutanlık yaptı. 1917’de, iki yıl süreyle geçici valiliğini yaptığı Sonora Eyaleti’nin valiliğine getirildi. 1919’da Carranza hükümetinde ticaret, sanayi ve çalışma bakanı oldu. 1920’de Obregon ile birlikte Carranza’y1 devirdi ve kurulan yeni geçici hükümette savaş bakanı oldu. Aynı yıl içinde cumhurbaşkanı olan Obregon’un hükümetinde içişleri bakanlığı görevini üstlendi.
Calles 1 Aralık 1924’te, 4 yıl için Meksika cumhurbaşkanı seçildi. Başkan olmadan önce, kitlelere eğitim olanağı sağlayacağına, toprak reformu yapacağına, ticaret gelirlerini denetim altma alacağına söz vermişti, iktidar olunca tarım, eğitim ve bayındırlık reformlarına hız verdi. Meksika Merkez Bankası’m ve Ulusal Tarım Kredi Bankası’nı kurdurdu. Yollar, barajlar ve sulama projelerinin yapım programlarını onayladı. Calles döneminde, Louis Morones yönetimindeki Meksika Bölge Emek Konfederasyonu’nun etkinliği tüm ülkeye yayıldı.
Calles, 1926’da kilise okullarını yasaklayan ve rahip sayısını azaltan anayasa hükümlerini uygulamaya başlayınca, kilise ile arası açıldı. Kilisenin hiçbir dini hizmet vermediği ve bazı koyu Hıristiyanların silaha sarıldıkları üç yıllık anlaşmazlık dönemi, ABD Elçisi Dwight Morow’un arabuluculuk yapmasıyla 1929’da son buldu. Calles’in yabancıların Meksika’da toprak edinmesini sınırlayan ve petrol sanayiini düzenleyen kararları başta ABD olmak üzere, Meksika’ da yatırımları olan yabancı ülkelerde tedirginlik yarattı.
1928’de başkanlık süresi dolan Calles, General Obregon’un yeniden başkan olmasını sağlayacak bir anayasa değişikliği yaptı. Ancak Obregon, seçimlerden hemen sonra, koyu dindar bir kişi tarafından öldürüldü. Bunu izleyen 6 yıl boyunca ülke, ikişer yıl arayla değişen 3 ayrı başkan tarafından yönetildi. 1928’de Emilio Portes Gil, 1930’da Pascual Ortriz Rubio, 1932’de Abelardo Rodriguez başkan oldular. Tüm bu başkanlarm ardındaki asıl güç Calles’in 1929’da kurduğu Meksika Ulusal Devrimci Partisi (PNR) idi.
Calles 1934’te, PNR’ye egemen olan sol kanat güçlerin baskısıyla seçimlerde başkan adayı olarak Lazaro Cardenas’ı gösterdi. Cardenas iktidar olduktan sonra işçi haklarını genişleten uygulamaları yürürlüğe koyunca, Calles buna açıktan açığa muhalefet etmeye başladı. Bunun üzerine 1936’da Los Angeles’e sürgüne yollandı. 1941’de Meksika’ya geri dönmesine izin verildi ve Meksika ordusuna girdi. Ölümüne dek Meksika ordusunda çalıştı.
Calles 1917 Anayasası’nm eşitlikçi ve özgürlükçü ilkelerini yaşama geçirdi, ancak yaşamının son on yılında bu ilkelerin uygulanmasına karşı çıktı.
• KAYNAKLAR: P. Bamford, A History of Mexico, 1938; H. Bernstein Modern and Contemporary Latin America, 1952; S. L. Byrd, Many Mexicos, 1941; H.F. Cline, United States and Mexico,1953;W.F. Dulles ,Yesterday in Mexıco 1919-1936, 1961; E. Gruening, Mexico and its Heritage, 1928; H. Nicolson, Dwight Morrow, 1935.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi