FISHMAN, Joshua A. (1926) ABD’li eğitimci ve sosyolog. Dili toplumsal bir olgu olarak inceleyen dil sosyolojisi alanında yaptığı çalışmalarla tanınmıştır.
18 Temmuz 1926’da ABD’nin Philadelphia kentinde doğdu. Yahudi bir ailenin oğluydu. Yidiş’in (Almanca ve İbranice kökenli Slavca öğeler de içeren ve Doğu Avrupa Yahudileri’nce konuşulan bir dil) korunmasına çok önem verilen bir ortamda yetişti. Henüz lisede iken, ünlü Yidiş dilbilimcileri Max Weinreich ve oğlu Uriel ile yakınlığı, daha sonraları Yahudi okullarındaki öğretmenlik deneyimleri onu dil sosyolojisine iten başlıca etkenler oldu. Lisans ve lisansüstü öğrenimini Pennsylvania Üniversitesi’nde tamamladı. Doktorasını ise sosyal psikoloji dalında Columbia Üniversitesi’nde yaptı. 1953’te doktorasını tamamladıktan sonra bir süre Üniversite Giriş Sınavları Merkezi’nde çalıştı. 1957’de bunun bir yan kuruluşu olan Araştırma Komitesi başkanlığına getirildi. Bu arada New York’taki City College’da psikoloji dersleri verdi. 1958’de Pennsylvania Üniversitesi Psikoloji Bölümü’nde öğretim üyesi olarak görev aldı ve burada ilk kez dil sosyolojisi adlı bir ders verdi. ABD’de İngilizce dışında diller konuşan etnik ve dinsel gruplar üzerine bilgi toplamaya başladı. 1960’ta görev aldığı New York’taki Yeshiva Üniversitesi’nde de bu konuda bir araştırma projesi geliştirdi. İki dilliliğin (bilingualism) toplumsal açıdan tanımlanması ve ölçülmesi ile de ilgilenerek İspanyolca konuşan Porto Rikolular’ın yaşadığı New York’taki Jersey City’de incelemeler yaptı, bir sosyal grup içinde konuşulan iki ayrı dilin değişik işlevlerini araştırdı.
Fishman iki dillilikten başka dil politikası (language planning) alanında da önemli çalışmalar yaptı. Milliyetçiliğin dil üstündeki etkisinin tanımlanmasını ve ölçülmesini Language and Nationalism (“Dil ve Milliyetçilik”) adlı kitabında ele aldı.
Dilin toplumsal bir olgu olarak ele alınması oldukça yenidir ve toplumdilbilimin (sosyolingüistik) kapsamına girer. Fishman sosyoloji, psikoloji ve dilbilimin tekniğinden ve yaklaşımlarından yararlanarak, dil sosyolojisi olarak da adlandırdığı bu yeni bilim dalının gelişmesine büyük katkıda bulunmuştur. 1970’te ilk baskısı yapılan Sociolinguistics (“Toplumdilbilim”) o yıllarda yazılan bu alanı tanıtıcı sayılı kitaplardan biridir. Dilin toplumsal bir bağlam içinde toplumsal davranışların bir göstergesi olarak nasıl incelenebileceğini gösterdiği bu kitapta Fishman ayrıca, uygulamalı toplumdilbilim bölümünde, eğitimde dil politikasının nasıl saptanması gerektiğini de anlatır. Fishman’ın kendi kitaplarının yanı sıra derleme çalışmaları da vardır.
• YAPITLAR (başlıca): Language Loyalty in the United States, 1966, (“ABD’de Dile Bağlılık”); Sociolinguistics,
1970, (“Toplumdilbilim”); Bilingualism in the Barrio, 1971, (“Barrio’da İki Dillilik”); The Sociology of Language, 1972, (“Dil Sosyolojisi”) Language ana Nationalism, 1972, (“Dil ve Milliyetçilik”); Sociology of Bilingual Education, 1976, (“İki Dilde Eğitimin Sosyolojisi”); Advances in the Study of Societal Multilinguaİism 1977, (“Toplumsal Çok Dillilik’in İncelenmesindeki Gelişmeler”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi